کارشناسی شاسی خودرو

شاسی یکی از اصلی‌ترین بخش‌های خودرو بوده که به اسکلت بندی و چارچوب اصلی خودرو نیز معروف است. شاسی خودرو به‌طور کلی به دو دسته «جدا» و «یکپارچه» تقسیم می‌شود که در ادامه به معرفی هر یک می‌پردازیم.

شاسی جدا (یا نردبانی) به شکل یک قاب مستطیلی از جنس فولاد، با استحکام و قطور است که وظیفه حمل و نگهداری تمام اجزای خودرو از قبیل موتور، گیربکس، اکسل، چرخ‌ها، فرمان و فنربندی را بر عهده دارد و در نهایت، اتاق خودرو بر روی آن نصب می‌شود. این نوع شاسی از گذشته رایج بوده و طراحی ساده‌ای نیز داشته است.
اما طراحان خودرو به مرور زمان به منظور کاهش وزن خودرو، کاهش مصرف سوخت و عوامل اقتصادی، به طراحی شاسی‌های یکپارچه در خودروهای سواری روی آوردند که در این طراحی، شاسی و اتاق خودرو دیگر جدا نبوده، به‌صورت یکپارچه (یا در اصطلاح مونوکوک) در بدنه خودرو قرار دارند و قابل تفکیک و جداسازی نمی‌باشند؛ همچنین در طراحی یکپارچه با کاهش وزن خودرو، بازدهی موتور افزایش یافته است. لازم به ذکر است امروزه در خودروهای باری (مانند وانت و کامیون) و آفرودی، همچنان از شاسی جدا استفاده می‌شود چرا که خودرو با شاسی جدا از لحاظ پایداری و سیستم تعلیق شرایط بهتری برای خودروهای بزرگتر دارد و در توزیع وزن نیز عملکرد بهتری دارد؛ همچنین شاسی جدا در این خودروها موجب می‌شود که ارتعاشات حاصل از رانندگی در جاده‌های نامناسب و صعب‌العبور به سرنشینان منتقل نشود.

در بدنه خودرو، قطعاتی با قابلیت باز و بسته شدن وجود دارد که به اصطلاح «پنل»  نامیده می‌شود؛ پنل‌ها شامل قطعات متعددی هستند که برخی توسط پیچ و مهره و برخی دیگر توسط عملیات جوشکاری به بدنه خودرو متصل می‌شوند؛ به‌عنوان مثال درها، گلگیرهای جلو، کاپوت و صندوق توسط پیچ و مهره اما پوسته سقف و گلگیرهای عقب به‌وسیله عملیات جوشکاری به بدنه متصل می‌شوند و اگر پنل‌ها را توسط عملیات جوشکاری، آچار و ابزار دیگر از بدنه جدا کنیم، تنها شاسی و ساختار یکپارچه از خودرو باقی می‌ماند که به‌طور کل نام آن را به اصطلاح علمی «بدنه» می‌گذاریم!

به دلیل نصب موتور (که وزن زیادی دارد) بر روی ساختار یکپارچه، استحکام بدنه و قاب زیر موتور اهمیت زیادی پیدا می‌کند (موتور بوسیله دو تا چهار دسته موتور به شاسی متصل شده است)؛ همچنین بخش‌های زیرین خودرو (که سیستم تعلیق بر روی آ‌ن‌ها قرار می‌گیرد) و رکاب‌ها، باید از جنس مطلوبی برخوردار باشند تا در ضربات ناشی از تصادف، ایمنی سرنشینان تأمین گردد. در کشور ما عوامل مختلفی در قیمت‌گذاری یک خودرو تأثیرگذار است و بدنه خودرو از مهم‌ترین عوامل به‌شمار می‌آید که اهمیت آن حتی از بخش فنی خودرو نیز بیشتر است (در صورتی که در دیگر کشورهای دنیا بخش فنی خودرو اهمیت بیشتری دارد). به‌عنوان مثال فرض کنید یکی از سیبک‌های چرخ نقص داشته باشد در نتیجه این احتمال وجود دارد که در سرعت‌های بالا، چرخ خورو دچار انحراف شدید شده و خودرو چپ کند؛ با این وجود متأسفانه در هنگام معامله این خودرو در ایران، نقص و خرابی سیبک از رنگ شدگی بدنه اهمیت کمتری دارد.

آسیب های بدنه از دو جنبه قابل بررسی هستند:

• ایمنی سرنشینان
• ارزش مادی خودرو

اگر هریک از پنل‌های خودرو (کاپوت، گلگیرهای جلو و عقب، درها، پوسته سقف و غیره) رنگ شده و یا به شیوه اصولی تعویض شوند، به طور معمول برای ایمنی و آسایش سرنشینان خودرو مشکلی ایجاد نمی شود؛ اما به لحاظ بازاری در ارزش مادی خودرو تأثیرگذار بوده و دستکاری و تعویض هریک از قطعات به‌نحوی موجب افت قیمت خودرو می‌شود؛ به‌عنوان مثال تعویض در سمت راننده به نسبت درهای دیگر تأثیر بیشتری در افت قیمت خودرو دارد. همچنین تعویض گلگیر عقب که با جوشکاری همراه است، نسبت به تعویض گلگیر جلو موجب افت قیمت بیشتری خواهد شد. اگر هریک از قطعات شاسی و اتاق (به غیر از پنل‌ها) تعویض و یا دچار آسیب شوند، در ایمنی و آسایش سرنشینان خودرو تأثیرگذار است که به منظور بررسی اهمیت این موضوع، در ادامه به بررسی مهم ترین انواع آسیب شاسی می‌پردازیم.

اگر در یک تصادف، شاسی خودرو از ناحیه جلو دچار ضربات شدید شود (به نحوی که به شاسی کشی یا تعویض شاسی نیاز باشد)، ضریب ایمنی سرنشینان و آرامش راننده را کاهش داده و هزینه‌های ناشی از استهلاک خودرو را افزایش خواهد داد؛ به این دلیل که اگر فلز «چقرمگی» خود را از دست داده و از «سطح شکست» عبور نماید (به میزانی که یک قطعه پلاستیکی یا فلزی می تواند قبل از دفرمگی نسبت به انرژی وارد شده مقاومت نشان دهد، در علم مواد و متالوژی چقرمگی گویند)، در اثر بازسازی مجدد مانند شاسی‌کشی و صافکاری، استحکام اولیه فولاد آلیاژی شاسی از بین رفته و آیرودینامیک و پایداری خودرو عملکرد مطلوب نخواهند داشت.
همچنین تعویض بخش آسیب دیده شاسی به دلیل عدم امکان دستیابی به استاندارد اصلی خودرو، در سیستم تعلیق اختلاف زاویه استاندارد ایجاد کرده و به مرور زمان، مشکلات فراوانی را مانند لاستیک‌سابی، تنش و سروصدای اضافی به همراه خواهد داشت. بنابراین ضروری است که این بخش مقاومت بالایی داشته باشد چرا که بخشی از پیکره اصلی خودرو به‌شمار می‌آید.

تمامی خودروهای سدان از سه ستون اصلی که درسیستم آیرودینامیک خودرو بسیار مهم و حیاتی بوده تشکیل شده‌اند که این ستون‌ها از جلو به عقب A، B و C نامیده می‌شوند.

• ستون A : ستونی که در تقاطع بین شیشه‌های جلو و درهای جلوی خودرو قرار دارد.
• ستون B: ستونی که مابین هر دو در، در راستای راننده و کمک راننده قرار دارد.
• ستون C: این ستون، ستون جدا کننده شیشه عقب از درهای عقب است.

در ساختار یکپارچه به‌دلیل اینکه ستون‌ها نیز به‌صورت یکپارچه به اتاق خودرو متصل هستند، اگر دچار ضربه شوند و یا رنگ شده، صافکاری و تعویض صورت گیرد، به علت تغییر در زاویه استاندارد، در سیستم آیرودینامیک خودرو تأثیر می گذارد و در سرعت های پایین موجب ایجاد صداهای اضافی یا نفوذ هوا به داخل کابین؛ و در سرعت های بالا موجب انحراف و واژگونی خودرو می شود.

ناحیه عقب خودرو به‌دلیل وجود محفظه صندوق عقب و همچنین اکسل عقب، باید از مقاومت و استحکام بالایی برخوردار باشد؛ در نتیجه در صورت تعویض یا صافکاری این بخش، این امکان وجود دارد که اکسل از قسمت عقب به دلیل وجد محفظه بار تحت فشار قرار گرفته و دچار انحراف شود که مانند انحراف از ناحیه جلو، می تواند سیستم آیرودینامیک خودرو را تحت تأثیر قرار داده و باعث بروز سانحه گردد.
بنابراین بهتر است هر یک از بخش‌های بدنه به‌طور اصولی (توسط صافکار ماهر و با استفاده از لوازم با کیفیت و استادارد) صافکاری یا تعویض شود تا خللی در ایمنی و آسایش سرنشینان به وجود نیامده و تنها تأثیر آن در ارزش مادی خودرو باشد. به عنوان مثال در هنگام تعویض در خودرو، باید به وجود استحکام لازم در قطعه جدید و وجود مقاومت های اضافی مانند دوبل و لوله مستحکم اضافی وجود داشته باشد.

برخورد ضربه به شاسی (در اصطلاح بازار) یا ساختار یکپارچه (با اصطلاح علمی) از نواحی جلو، عقب و ستون‌ها، زمانی اهمیت پیدا می‌کند که به‌دلیل ضربه شدید به هریک از آن نواحی، خودرو نیاز به شاسی‌کشی داشته باشد. شاسی کشی اصطلاحی رایج در میان صافکاران است که اگر شاسی خودرو به هر دلیل دچار آسیب جدی شود، شاسی آسیب دیده باید توسط دستگاه‌های مخصوصی در بازار، به حالت اولیه خود بازگردانده شود.

زمانی که به یک قطعه سخت و مقاوم، ضربه شدیدی وارد شود به‌نحوی که آن قطعه تغییر شکل دهد و دفرمه شود و برای اصلاح آن به یک سیستم جداگانه و تخصصی نیاز باشد. بر این اساس توصیه می‌شود اگر به دلیل آسیب شدید یک قطعه، خودرویی شاسی‌کشی شده باشد، در معاملات از خرید آن خودرو بپرهیزیم و یا با قیمت پایین‌تری خریداری نماییم. البته توجه داشته باشید که منظور ما وارد آمدن آسیب های شدید است ولی مواردی هم وجود دارد که برای انجام تعمیرات بهتر، از شاسی کشی های سبک استفاده شده که افت قیمت قابل توجه و تأثیر مهمی در عملکرد خودرو ندارد. به عنوان مثال اگر بکسل بند جلوی یک خودروی پژو کج شود، برای این که بتوان آن را درست در سر جای خودش قرار داد، بهتر است که روی دستگاه شاسی‌کشی برود.

تذکر ویژه: اگر قسمت‌هایی از شاسی خودرو به میزان قابل توجه‌ای بتونه داشته باشد (تنها با نظر و تأیید کارشناس قابل تشخیص است زیرا ممکن است که نقاش از روی کم‌تجربگی آن قطعه را رنگ و بتونه کرده باشد در صورتی‌که قطعه مورد نظر آسیب جدی در حد نیاز به بتونه‌کاری زیاد نداشته باشد!) از خرید خودرو منصرف شوید زیرا صافکار مجبور شده پس از شاسی‌کشی، به جهت پوشاندن ناصافی‌ها و چین‌خوردگی‌ها، از بتونه‌کشی و رنگ‌آمیزی زیاد استفاده کند؛ بنابراین خودرو از لحاظ ایمنی و آسایش سرنشینان و همچنین از لحاظ بازاری (ارزش مادی) مناسب نبوده و در آینده مشکلات متعددی به‌وجود می‌آورد و همچنین به احتمال زیاد هنگام فروش، خودرو خریداران زیادی نخواهد داشت. این وضعیت به خصوص در مورد شاسی جلو به دلیل وجود چرخ‌ها و اهمیت بالانس آن‌ها، تنظیم جلوبندی و بروز لاستیک‌سابی، از اهمیت بالاتری برخوردار است.