معاینه فنی، دردسر خاموش

انجام معاینه فنی خودرو از پیشترها توسط شهرداری در مراکز معینی انجام و به مرور زمان اجباری شده و به اهمیت آن نیز افزوده شده است؛ اهمیت معاینه فنی خودرو به دو دلیل مشهود قابل بررسی است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

مورد اول: جریمه‌های روزانه‌ای که توسط دوربین‌های مکانیزه ثبت می‌شود؛ این دوربین‌ها، خودروهایی که معاینه فنی نداشته باشند را شناسایی کرده و بر اساس قوانین راهنمایی و رانندگی، روزانه به مبلغ پنجاه هزار تومان (نرخ آذر 1399) جریمه می‌شوند.

مورد دوم: یکی از مدارک لازم برای فروش خودرو و نقل ‌و انتقال آن، برگه معاینه فنی است که در مراکز تعویض پلاک نیز مورد مشاهده واقع می‌شود.

معاینه فنی در واقع آزمونی است که از تمام خودروهای با عمر بالای پنج سال به‌صورت اجباری گرفته می‌شود. این آزمون در مراکز معینی از تهران (مانند مراکز معاینه فنی سراج و خاوران در شرق تهران، بیهقی در مرکز تهران، نیایش در غرب تهران و همچنین برخی از مراکز سیار در قسمت‌های مختلف شهر) انجام می‌شود.

معاینه فنی خودروها از دو جهت امنیت و ایمنی سرنشینان خودرو و به خصوص آلودگی هوا بسیار مورد اهمیت است.

خودرویی که دارای برگه معایه فنی است به الزام از نظر فنی سالم و بی نقص نبوده و این امکان وجود دارد که در فاصله آخرین تاریخ معاینه فنی تا روز تحویل خودرو، دچار نقص شده باشد؛ لذا توجه به تاریخ ثبت شده در برگه معاینه فنی از نکات قابل توجه محسوب می‌شود. (به‌عنوان مثال احتمال دارد که از تاریخ معاینه فنی فقط یک هفته گذشته باشد اما لنت ترمز خودرو در همین فاصله زمانی کوتاه، دچار خرابی شده و نیاز به تعویض داشته باشد).

مراجعه کنندگان پس از ورود به مراکز معاینه فنی، بر اساس زمان مراجعه به طور معمول در صف‌های طولانی قرار می‌گیرند تا پذیرش شوند. سپس اگر در آزمون معاینه فنی قبول شوند، برگه معاینه فنی به آن‌ها داده می‌شود؛ اما اگر در آزمون مردود شوند، نقص خودرو در برگه پذیرش ثبت شده و به مراجعه‌کنندگان تحویل داده می‌شود تا ظرف پانزده روز آینده، نقص خودرو را برطرف سازند و دوباره به همان مرکز مراجعه نمایند.
لازم به ذکر است که مراجعه‌کنندگان در مراجعه دوم، دیگر در صف‌های طولانی منتظر نمانده و در صف کوتاهی (صف بازدید مجدد) قرار می‌گیرند.

اغلب در معاینه فنی خودرو، پنج پارامتر بررسی می‌شود که در ادامه این مطلب به شرح هریک از آن‌ها می‌پردازیم.

پیش از آنکه بخش فنی خودرو مورد معاینه قرار گیرد، ظاهر خودرو توسط کارشناسان و ناظران مربوطه بررسی می‌شود. مواردی که در این مرحله باید مورد توجه قرار گیرد شامل چراغ‌های خودرو (چراغ‌های نور پایین، نور بالا، راهنما، ترمز و دنده عقب)، آینه‌ها (سالم و بدون شکستگی باشند)، شیشه‌های خودرو (به خصوص شیشه جلو که از دیگر شیشه‌های خودرو اهمیت بسیار بیشتری در زاویه دید راننده دارد) و لاستیک‌ها (باید دارای بیش از شصت یا هفتاد درصد آج و بدون پوسیدگی باشند) است.
همچنین اصول وضعیت بدنه خودرو از جهت زیبایی ظاهری و رنگ مورد بررسی واقع می‌شود که اگر خودرو از وضعیت استاندارد خارج شده باشد (مانند کاهش ارتفاع خودرو، دودی‌کردن شیشه‌ها و افزایش یا کاهش لوازم جانبی بدنه)، در معاینه فنی مردود می‌شود.
اگزوز خودرو نیز آخرین موردی است که در آزمون ظاهری بررسی می‌شود؛ در این حالت از راننده درخواست می‌شود که پدال گاز را تا دور چهار هزار، فشار دهد که چنانچه دود خارج شده از اگزور به نحوی قابل مشاهده باشد، خودرو در معاینه فنی مردود اعلام خواهد شد.

در بخش آزمون آلایندگی، سنسورهایی در سیستم اگزوز خودرو قرار می‌دهند تا بر اساس گازهای خروجی از اگزوز، برخی از پارامترهای زیست محیطی مورد بررسی قرار گیرد؛ این پارامترها شامل مونوکسیدکربن (درصد حجمی)، هیدروکربن‌ها (بر حسب ppm)، دی‌آکسید کربن (درصد حجمی) و اکسیژن (درصد حجمی) است که باید با توجه به ضریب لامبدا، در محدوده‌های معینی به شرح زیر قرار گیرند:

• میزان مونوکسیدکربن در محدوده ۰ الی ۷/۰
• میزان هیدروکربن‌ در محدوده ۰ الی۲۵۰
• میزان اکسیژن در محدوده ۰ الی ۳

مونوکسید کربن: این گاز که حاصل احتراق ناقص بنزین است، از مهمترین ترکیباتی بوده که علاوه بر آزمون آلایندگی، در مرحله آزمون ظاهری نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد که به‌واسطه دود سیاه رنگ خارج شده از انژکتور قابل تشخیص است و افزایش میزان آن از مقدار مجاز به دلیل مواردی همچون نقص شمع‌ها در هنگام جرقه زدن، نقص در برق رسانی وایرها، خرابی یا پر شدن کاتالیزورهای خودرو (که موجب کاهش شتاب خودرو در حرکت نیز می‌شود) و تزریق نامناسب بنزین می‌باشد.

هیدروکربن‌ها: از دیگر ترکیبات حاصل از احتراق ناقص درآزمون آلایندگی می‌توان به هیدروکربن‌ها اشاره نمود که بیشتر به دلیل روغن‌سوزی موتور رخ می‌دهد و موجب کاهش بازدهی موتور می‌شود. همچنین خروج دود آبی رنگ از اگزوز خودرو در آزمون ظاهری، نشان دهنده وجود هیدروکربن‌ها بیش از مقدار مجاز است.

تذکر ویژه: اگر میزان هیدروکربن‌ها در محدوده مجاز قرار گیرد، به اجبار به معنای عدم روغن‌سوزی خودرو و سلامت موتور نبوده و این احتمال وجود دارد که موتور خودرو دارای نقص باشد.

اکسیژن: اگر اکسیژن خروجی از اگزوز خودرو بیشتر از حد مجاز باشد، نشان‌دهنده وجود نقص‌هایی همچون نشتی، خرابی واشر گلویی و به مانند آنها در اگزوز است؛ بنابراین در این شرایط، سیستم اگزوز خودرو و قطعات تشکیل‌دهنده آن باید به‌طور کامل بررسی شوند.

لامبدا: ضریبی شامل نسبتِ سوخت به هوا در محفظه احتراق است که هر چه قطعات مربوط به سیستم انژکتور مانند شمع‌ها، وایرها، دریچه گاز، منیفولد و سوزن‌ها سالم و تمیز باشند، میزان این ضریب به عدد یک نزدیک‌تر شده و چهار عمل اصلی احتراق (مکش، فشردگی، انفجار و خروج دود) به خوبی صورت می‌گیرد. لازم به ذکر است برای اطمینان خاطر از پذیرش آزمون آلایندگی، می‌توانید از طریق دستگاه چهار گاز یا پنچ گاز که در مراکز تنظیم موتور (تیون آپ) قرار دارند، اقدام نمایید تا از وضعیت آلایندگی خودروی خود مطلع و نواقص موجود را برطرف سازید.

وضعیت کلی جلوبندی، هم راستا بودن چرخ‌ها، سیستم فرمان‌پذیری و قطعات مرتبط به فرمان در این مرحله بررسی خواهد شد.

تذکر ویژه: عدم تنظیم مناسب فرمان (که در این حالت چرخ‌ها نیز هم راستا نبوده و در زاویه مناسب قرار ندارند) از موارد شایع در مردودی معاینه فنی به‌شمار می‌آید؛ زیرا این پارامتر از موارد بسیار ضروری در امنیت سرنشینان به خصوص در سرعت‌های بالا محسوب می‌شود.

سلامت کمک فنرهای خودرو توسط دستگاه مشخصی سنجیده می‌شود که این دستگاه نتایج حاصل را به‌وسیله  اعداد نمایش می‌دهد. سپس با محاسبات لازم بر اساس فرمول و معادلات معین ریاضی، عددی تحت عنوان «عدد عدم توازن» در بازه ۴۰ الی ۹۹ یا ۱/۰ الی ۳/۰ (که برای خودروهای مختلف، متفاوت است) به‌دست می‌آید.

در این مرحله، نیروی وارد از سیستم ترمز به هر یک از چرخ‌ها محاسبه می‌شود که اگر ترمزگیری هریک از چرخ‌ها به عدد مورد نظر سیستم نرسد، مواردی مانند آج لاستیک، دیسک، لنت و سیلندرهای ترمز باید مورد بررسی قرار گیرند. بررسی ترمز دستی بر اساس معیارهای تعیین شده در معاینه فنی، از دیگر موارد ضروری و مهم در این مرحله به‌شمار می‌آید.

توجه: طبق آمارهای گزارش شده در دو سال اخیر، مهم ترین عوامل مردودی خودروها در آزمون‌های پنجگانه معاینه فنی به ترتیب شامل موارد زیر است.

• میزان آلایندگی بالا (به‌دلیل آلودگی هوا، آزمون آلایندگی گازهای خروجی از اگزوز نسبت به گذشته سخت‌گیرانه‌تر اعمال می‌شود)
• عیوب ظاهری خودرو
• خرابی سیستم ترمز
• عدم هم‌راستایی چرخ‌ها
• آزمون کمک فنر

• در مراکز معاینه فنی شهر تهران و برخی از کلانشهرها به دلیل آلودگی هوا، قوانین سخت گیرانه‌ای در نحوه انجام معاینه فنی اعمال می‌شود؛ بنابراین گاهی اوقات افراد به دلایل مختلفی همچون فروش خودروهای نقص دار به سراغ راه‌های گریز و تقلب برای دریافت برگه معاینه فنی می‌روند؛ لذا به تأکید توصیه می‌شود که خریداران خودرو در برگه معاینه فنی به مرکزی که معاینه در آن انجام شده است، توجه ویژه نمایند (به خصوص اگر فروشندگان خودرو در تهران، برگه معاینه فنی را از شهر دیگری دریافت کرده باشند) چرا که در بعضی از مراکز خارج از شهر تهران، بدون اعمال قواعد و قوانین استاندارد، به برخی از خودروها به‌راحتی برگه معاینه فنی داده می‌شود. به عنوان مثال این امکان وجود دارد که خودرویی با وجود ایجاد تغییرات در جلوبندی، روغن سوزی موتور و مواردی از این قبیل در مراکز غیر معتبر، برگه معاینه فنی دریافت نماید. پس به دلیل حساسیت کمتر نسبت به آلودگی هوا، گرفتن معاینه فنی در شهرستان‌ها آسان‌تر از تهران است. اگر معاینه فنی فروشنده‌ای که ساکن تهران است ‏از شهر دیگری صادر شده، نسبت به وضعیت فنی خودرو و به خصوص آلایندگی آن حساسیت بیشتری به خرج دهید.‏‎ ‎
• معاینه فنی خودروها در سامانه یکپارچه معاینه فنی ایران (سیمفا) ثبت می‌شود؛ بنابراین می‌توان با به همراه داشتن شماره VIN و ورود به این سامانه، جهت استعلام معاینه فنی خودروی خریداری شده اقدام نمود.
• به طور معمول خودروها پس از تعویض پلاک، دوباره باید به مراکز معاینه فنی مراجعه کرده و برگه مربوطه را دریافت نمایند؛ زیرا در موارد متعددی پس از تعویض پلاک، به وسیله شماره VIN در سامانه سیمفا استعلام صورت گرفته و مشخص شده که خودروی وابسته فاقد معاینه فنی است. با توجه به شرایط فوق، توصیه می‌شود که پس از تعویض پلاک به سامانه سیمفا مراجعه و به سرعت جهت استعلام معاینه فنی خودرو اقدام شود.
• صاحبان خودرو در برخی از مواقع به‌منظور رفع نواقص خودرو (که از جانب معاینه فنی گزارش شده است) تحت تأثیر تبلیغات ناروا، به تعمیرگاه‌هایی که در داخل همان مرکز معاینه فنی قرار دارد مراجعه می‌کنند؛ غافل از آنکه برخی از مکانیک‌های آن مرکز با مسئولین معاینه فنی هماهنگی نموده و با دریافت وجهی از متقاضی، بدون اینکه نقص خودرو را به‌صورت اصولی و کامل برطرف کنند، مهر و امضایی مبنی بر رفع نقص خودرو را در برگه معاینه فنی درج کرده تا بدین‌وسیله شخص متقاضی بتواند تأییدیه معاینه فنی را از مرکز دریافت نماید. بنابراین به طور جدی توصیه می‌شود که به‌منظور رفع نواقص خودرو، به تعمیرگاه‌های مستقر در داخل مرکز معاینه فنی مراجعه نکنید.
• در چند سال اخیر به‌علت بنزین‌های غیر استاندارد با ترکیبات نامطلوب که در کشور توزیع می‌گردد، مشکلات زیادی در سیستم احتراق و انژکتور خودرو به‌وجود می‌آید که از جمله آن‌ها می‌توان به افزایش ترکیب مونوکسیدکربن در گاز خروجی از اگزوز اشاره نمود. بنابراین در صورت استفاده از بنزین معمولی توصیه می شود که پس از طی حداقل بیست هزار کیلومتر، قطعاتی همچون شمع، وایر، دریچه گاز، سوزن و سنسور انژکتور مورد بازدید، سرویس و شستشو قرار بگیرند و توسط دستگاه دیاگ بررسی شوند تا مصرف سوخت و تولید گازهای آلاینده به حداقل رسانده شود. همچنین در صورت مصرف بنزین سوپرمی‌توانید سرویس‎‌های مذکور را با فاصله بیشتری از یکدیگر (تا حدود 30 هزار کیلومتر) انجام دهید. لازم به ذکر است که بنزین سوپر نیز به‌عنوان یک بنزین ایده‌آل تلقی نمی‌شود زیرا بنزین‌های سوپر موجود در کشور، کیفیت مطلوبی ندارند اما به‌طور کلی از نظر عدد اکتان و نحوه سوخت در سیستم احتراق، شرایط بهتری نسبت به بنزین معمولی دارند.

تذکر ویژه: به هیچ عنوان به مکمل‌های سوخت نامعتبری که در بازار عرضه می‌شود، اعتماد نکرده و برای شستشوی انژکتور و سیستم احتراق از آن‌ها استفاده نکنید؛ زیرا امروزه به دلیل گران شدن برندهای معتبر و قابل اعتماد، مکمل‌های سوخت و اکتان تقلبی با مواد اولیه نامناسب در بازار به وفور یافت می‌شود. در این اکتان‌های تقلبی از مشتقات تینر استفاده شده که در دراز مدت برای سیستم‌های احتراق (به خصوص سوزن‌های انژکتور و قطعات لاستیکی مسیر بنزین) مشکلات متعددی به‌وجود می‌آورد.