متوسط کارکرد خودرو در یک سال چقدر است؟ آیا کارشناس می تواند به طور قطعی کارکرد واقعی خودرو را تخمین بزند؟ چه روش هایی برای کشف دستکاری در کاردکرد وجود دارد؟
خرید خودروی کارکرده چالش های زیادی به همراه دارد. یکی از مواردی که همواره ذهن خریدار را به خود مشغول می کند این است که آیا عددی که کیلومترشمار خودرو نشان می دهد همان کارکرد واقعی خودرو است یا به جهت کم کارکرد نشان دادن خودرو، فروش بهتر و قیمت بالاتر، توسط مالک یا مالکان قبلی کمتر شده است. به این عمل در اصطلاح «دستکاری در کارکرد»، «کم کردن کیلومتر» یا «کلاکینگ» گفته می شود. در همین ابتدای صحبت باید با تأسف بگوییم که تا زمان نگارش این مطلب، در کشور ما و بسیاری از کشورهای دیگر این اتفاق رخ می دهد.
متوسط کارکرد خودرو
بیان یک عدد قطعی در مورد پیمایش یک خودرو در طول یک سال، حکم درستی نیست. اما به طور معمول بیشتر خودروها با محدوده کارکرد مشخصی ارزش گذاری می شوند و استفاده خارج از آن، بر قیمت یک اتومبیل کارکرده تأثیرگذار است. بر اساس انتظاری که از کاربرد یک خودرو داریم، می توان چنین نتیجه گرفت که یک خودروی سدان شهری، کارکردی بین 10 تا 15 هزار کیلومتر در یک سال داشته باشد. این عدد برای یک خودروی لوکس اغلب 5 تا 10 و برای یک خودروی شاسی بلند که در مسافرت های بین شهری نیز استفاده می شود، بین 15 تا 20 است. برای خودروهای مخصوص حمل بار، کارکرد موضوع خیلی مهمی نیست و سالم بودن شاسی و استحکام آن حرف اول را می زند.
دستکاری در کارکرد خودرو، جدال جیب و وجدان
لازم به ذکر است که مطابق قوانین کشور، این اقدام مصداق عمل مجرمانه است و در قانون برای فردی که دست به این اقدام می زند، مجازات معین شده است. اگر از مسأله قانونی قضیه هم بگذریم، ارتکاب چنین عملی از نظر اخلاقی بسیار ناپسند است و به طور مستقیم می تواند باعث آسیب به جان مصرف کنندگان بعدی و وارد شدن خسارت های جبران ناپذیر شود، زیرا هر خودرویی مطابق دستورالعمل کارخانه سازنده باید در کارکردهای معینی به نمایندگی مجاز مراجعه کرده و سرویس های دوره ای را دریافت کند. حال اگر فروشنده ای کیلومتر ماشین را کم کند، خریدار بعدی از کارکرد واقعی خودرو مطلع نمی شود و ممکن است یکی از این سرویس ها را از دست بدهد و حداقل ضرر وی این است که هزینه های استهلاکی اضافی به وی تحمیل خواهد شد. به عنوان مثال در خودروهای ساخت داخل و خودروهایی که از سیستم تایم تسمه ای (Timing Belt) بهره می برند، همواره توصیه ما این است که بلافاصله پس از خرید خودرو، تسمه تایم تعویض شود زیرا پس از پیمودن پیمایش مشخصی، این قطعه حساس عمر مفید خود را از دست داده و در صورتی که حین حرکت پاره شود، آسیب های جدی به موتور خودرو وارد می کند. این وضعیت بیشتر در مورد خودروهایی که بیش از سه سال عمر دارند مشهود است.
با بررسی داده های آماری، حدود 55 درصد از خودروهایی که تا به حال توسط تیم اُتولِ تو در محل مشتری بازدید شده است، مشکل کاهش کیلومتر را داشته اند.
چالش بعدی این است که باگذشت زمان و افزایش دقت کارشناسان خرید خودرو، افراد سودجو نیز دست به ابتکارات جدیدی زده اند تا تشخیص دستکاری کیلومتر مشکل شود. در واقع همانند پلیسی که تلاش می کند تا از ابزارهای پیشرفته تر استفاده کرده و تلاش خود را بیشتر کند، فرد خلافکار نیز بیشتر تلاش می کند تا در مخفیگاه بهتری پنهان شده یا چهره خود را تغییر دهد. در اینجا ضروری است با کمال تأسف چنین بیان کنیم که در رسانه هایی که آگهی نیازمندی ها را منتشر می کنند، موارد بسیاری مشاهده شده که این افراد سودجو با خیالی راحت برای کار مجرمانه خود تبلیغات وسیعی هم انجام می دهند و حتی برای عدم تشخیص کلاکینگ، ضمانت هم ارائه می دهند!
در ادامه این مقاله روش های دستکاری کیلومتر توسط افراد سودجو و روش هایی که برای کشف تقلب به کمک یک کارشناس خودرو می آیند را بررسی خواهیم کرد.
بررسی روشهای کم کردن کارکرد خودرو
در گذشته کیلومتر شمار خودروها عدد کارکرد را با انتقال چرخش شفت خروجی گیربکس به چند چرخ دنده با ضرایب چرخش بالا محاسبه کرده و آن را به صورت مکانیکی نمایش می دادند. اما در خودروهای جدید، کارکرد به صورت دیجیتالی ثبت و نمایش داده می شود. در هر دو نوع سیستم موجود، مبنای محاسبه کارکرد، گردش چرخ است اما کم کردن کیلومتر در هر کدام از این نوع کیلومترشمار ها به چه روشی انجام می شود؟
کیلومترشمار مکانیکی
کاهش عدد کارکرد در یک سیستم مکانیکی ساده است. روش کار به این صورت است که پشت آمپر باز شده و با چرخش معکوس چرخدندهها، کارکرد به عدد دلخواه کاهش مییابد. درست مانند زمانی که خودرو دنده عقب حرکت میکند.
کیلومترشمار دیجیتالی چگونه کار می کند؟
اساس کار این نوع کیلومتر شمارها ارسال پالس های مغناطیسی از چرخ به واحدهای ECU (کامپیوتر ماشین)، به کارکرد خودرو افزوده میشود. کارکرد یک ماشین در دو بخش اصلی ثبت شده و قابل مشاهده است.
اولین و در دسترس ترین گزینه، پشت آمپر است که به طور واضح عدد کارکرد را نمایش می دهد. این کیلومترشمار دیجیتالی، از یک صفحه الکترونیکی تشکیل شده که تعدادی «تَراشه» (مدار مجتمع یا آیسی) بر روی آن نصب شده است که وظیفه تحلیل داده و ثبت و نگهداری آن را دارد. بر روی این تراشه ها، کامپیوتری کوچک (CPU) به نام میکروکنترلر (MCU) قرار دارد که به همراه خود حافظه و تجهیزات جانبی ورودی و خروجی داده را نیز دارد. عدد کارکرد واقعی خودرو پس از تحلیل توسط میکروکنترلر، در حافظه آن و یا در یک تراشه از جنس حافظه غیر فرار به نام ایپرام (EEPROM) ثبت و نگهداری می شود. در نتیجه کافی است با دستکاری تراشه موجود بر روی صفحه الکترونیکی پشت آمپر، عدد کیلومترشمار را کاهش داد.
دومین محل ذخیره عدد کارکرد، تراشه ثبت داده کارکرد در کامپیوتر مرکزی (ECU) اتومبیل است. در این جا نیز بسته به طراحی ECU، واحد MCU یا EEPROM یا تراشه دیگری برای این منظور تعبیه شده است.
تکنولوژی ثبت کارکرد در صفحه الکترونیکی پشت آمپر و کامپیوتر مرکزی خودرو، در اغلب خودروهای موجود در بازار یافت میپشود، اما در خودروهایی با تکنولوژی پیشرفته تر که ECU در سایر امکانات و قسمت های مختلف نیز تعبیه شده است، امکان ثبت عدد کارکرد وجود دارد. به عنوان مثال تراشه های حافظه دار در کامپیوتر مرکزی گیربکس، یکی از متداول ترین مکان های ثبت کارکرد است. از دیگر مکانهای ثبت این داده، می توان به آی سی (تراشه) کامپیوتر مرکزی سیستم ترمز ABS و تمام مکانیسمهایی که به نوعی با سیستمهای متحرک خودرو درگیر بوده و قابلیت ثبت داده در ECU مربوط به خود را دارند اشاره کرد. به عنوان مثال در خودروهای مرسدسبنز یا بیامو مدل بالا، قسمت های مختلفی از سیستم ثبت داده توسط کامپیوتر مرکزی مربوط به خود بهره میبرند که به طور معمول، آی سی مربوط به ثبت داده کارکرد را نیز در خود جای داده اند. تعداد این مکانها ممکن است به منظور ایجاد اختلال در عمل کم کردن کیلومتر، به صورت عمدی تا ده مورد نیز افزایش یابد.
روش تغییر کارکرد در کیلومترشمار دیجیتالی
اولین اقدام برای این منظور، باز کردن کیلومترشمار است. سپس آیسی مربوط به ثبت داده عدد کارکرد را از روی صفحه الکترونیکی برداشته و آن را به دستگاه دیگری متصل میکنند و یا یک اتصال جدید به منظور دستکاری به آن اضافه میکنند که در هر صورت اتصال این قطعه یعنی تراشه ایپرام، به دستگاهی به نام پروگرمر (The EPROM programmer) برقرار میشود. این دستگاه قابلیت انتقال کد جدید حاوی عدد دلخواه به تراشه نشان دهنده عدد کارکرد را دارد.
چرا در بعضی خودروها می توان با دیاگ کارکرد واقعی را مشخص کرد؟
این امکان به نحوه اتصال و کارکرد تراشه صفحه الکترونیکی پشت آمپر (ایپرام) و تراشه کامپیوتر مرکزی خودرو بستگی دارد. در بعضی از خودروها به محض تغییر کد تراشه کیلومترشمار توسط دستگاه پروگرمر، کد ثبت شده در ECU نیز تغییر میکند، در نتیجه دستگاه دیاگ با خواندن کدهای موجود در ECU مقدار جدید را نشان داده و فریب میخورد. اما در نوع دوم، باید عمل برنامهریزی روی تراشه علاوه بر آیسی کیلومترشمار، بر روی آیسی کامپیوتر مرکزی نیز انجام شود. این جا است که اگر فرد متقلب این مطلب را نداند و یا از روی بیاحتیاطی این عمل را انجام ندهد، دستگاه دیاگ با شناسایی اختلاف عدد ثبت شده در کامپیوتر ماشین و عدد نمایش داده شده در کیلومترشمار واقع در پشت آمپر، قادر به کشف عمل کلاکینگ است که البته امروزه به دلیل افزایش دقت کار کارشناسی خودرو، افراد متقلب نیز این مطلب را به خوبی میدانند و عمل ثبت کد جدید را بر روی تراشه های تمام پردازشگرهای خودرو انجام میدهند، در نتیجه با احتمال زیاد نزدیک به یقین میتوان چنین بیان کرد که در موضوع کارشناسی خودروی کارکرده در محل مشتری، تست دیاگ توانایی تشخیص دستکاری در کارکرد خودرو را ندارد.
تست دیاگ روش مطمئنی برای تشخیص کم کردن عدد کیلومتر ماشین نیست، زیرا میتوان با کمک دستگاهها و نرم افزارهای خاص، عدد ثبت شده در کامپیوتر ماشین را به راحتی تغییر داد. تشخیص دستکاری کیلومتر با استفاده از تجربه یک کارشناس ماهر و بررسی نشانههای ظاهری، نتیجه بهتری دارد.
تشخیص کاهش عدد کیلومتر توسط دستگاه دیاگ، در گذشته خوراک تبلیغات فراوان برای کارشناسان خودرو بوده است اما هم اکنون یک کارشناس خودرو بیشتر باید به دانش و تجربه خود در تشخیص کم شدن کارکرد اتکا کند. البته این نکته ناگفته نماند که رأی کارشناسی خودرو تنها ارائه نظر بر اساس تجربه است و نمیتوان به یقین در این باره حکم صادر کرد.
بازار فروشندگان تقلب
فروشنده متقلب تا چندی پیش برای کم کار جلوه دادن یک اتومبیل دستدوم، چارهای جز پرس و جو در بین دوستان و مراجعه به بعضی از مراکز تعمیرگاهی یا تنظیم موتور نداشت و دسترسی به فردی که سیستم کیلومترشمار و نحوه کاهش عدد آن را بداند به نحوی که قابل تشخیص نباشد، به راحتی میسر نبود. اما با تأسف فراوان در حال حاضر برخی از شرکتهای طراحی دستگاههای تعمیرگاهی، ابزارهایی برای این منظور طراحی و به بازار می فرستند که به راحتی به کامپیوتر ماشین یا پشت آمپر متصل شده و با فشردن چند دکمه، عدد کارکرد خودرو کاهش مییابد. حتی برخی از این دستگاهها امکان تغییر عدد ثبت شده کارکرد در انواع تراشهها در نقاط مختلف خودروهای گرانقیمت که در بالا به آن اشاره شد را نیز دارند و اغلب شبیه به دستگاه دیاگ هستند. البته این ابزارها با عنوان دستگاه کم کردن کارکرد عرضه نمیشوند بلکه با عناوین جعلی مانند «تنظیم کیلومتر خودرو» یا «اصلاح کیلومتر خودرو» میتوان آگهی فروش آنها را در فضاهای مجازی یافت تا از مسئولیت حقوقی مباشرت در یک فعل مجرمانه، شانه خالی کنند.
چند توصیه مهم
- تست دیاگ روش مطمئنی برای تشخیص کم کردن عدد کیلومتر ماشین نیست، زیرا میتوان با کمک دستگاهها و نرم افزارهای خاص، عدد ثبت شده در کامپیوتر ماشین را به راحتی تغییر داد. تشخیص دستکاری کیلومتر با استفاده از تجربه یک کارشناس ماهر و بررسی نشانههای ظاهری، نتیجه بهتری دارد.
- همیشه کارکرد کمتر نشانه سلامت خودرو نیست. موارد بسیاری دیده شده که خودرویی با کارکرد بالا بیشتر در جاده های خارج شهر رانده شده و با رانندگی ایمن و نگهداری اصولی، بسیار سالم مانده و از طرف دیگر خودرویی با کارکرد کمتر از 50 هزار کیلومتر دیده می شود که به دلیل رانندگی بد و عدم رسیدگی به موقع، نیاز به تعمیر اساسی پیدا کرده است.
- تشخیص کم کردن عدد کیلومترشمار (کلاکینگ) توسط فروشندگان متقلب، به میزانی انجام می شود که در قیمت خودرو تأثیر داشته باشد. در نتیجه اغلب عوارض ناشی از استهلاک بر روی اجزای خودرو باقی میمانند که مانند سرنخی برای کشف کلاکینگ، به کمک کارشناس میآیند. مهمترین این نشانهها در داخل کابین به این شرح هستند: صندلی راننده (به این دلیل که بیشتر از بقیه صندلی ها استفاده میشود)، فرمان، دسته دنده، ترمز دستی یا ترمزی که توسط پا کشیده می شود، لاستیک روی پدالها، دسته راهنما، کنسول وسط (مابین صندلیهای جلو)، دستگیره در راننده و چند نشانه دیگر که البته تشخیص آنها نیاز به تجربه و علم به کیفیت مواد استفاده شده در هر خودرو دارد. به عنوان مثال فرمان در خودروهای تولید کشور کُره جنوبی، به تقریب بعد از کارکرد 60 هزار کیلومتر به تدریج شروع به فرسایش و رنگپریدگی پیدا میکنند. پس اگر فرمان یک خودروی کرهای به وضعیت پوسته شدن رسیده (فرسایش بسیار زیاد) ولی کیلومتر آن عدد 40 هزار را نشان میدهد، میتوان چنین حدس زد که تقلبی انجام شده است. این فرسایش در خودروهای تویوتا و اغلب خودروهای رنو در کارکردهای بالاتر از صد هزار کیلومتر مشاهده میشود.
- مهمترین نشانههای کم کردن کیلومتر بر روی اجزای بیرونی خودرو که البته باز هم باید توسط کارشناس خرید بررسی شوند، به این شرح هستند: دیسک چرخ (در اغلب خودروها پیمایش بیش از 30 هزار کیلومتر دیسک چرخ ها را لبهدار و تیز میکند که تشخیص آن نیاز به تجربه کارشناس دارد)، لاستیکها (به طور معمول لاستیکها بین 50 تا 60 هزار کیلومتر عمر دارند)، رادیاتور (زیرا در معرض برخورد باد و حشرات است)، تغییر رنگ منبع و خروجی اگزوز (کارکرد زیاد، اغلب آثار سرخ شدن و گداختگی خاصی ایجاد میکند) و چندین نشانه دیگر در هنگام آزمایش فنی مانند کیفیت روغن و تعمیرات موتور و همچنین نشانههای خاصی در تست سواری مانند سر و صداهای اضافی که در مجموع برآیند این موارد به همراه بررسی سابقه حضور خودرو در نمایندگیهای مجاز برای انجام سرویسهای دورهای، کارشناس را در حدس احتمال وقوع دستکاری در عدد کیلومترشمار ماشین راهنمایی میکنند.
- رأی کارشناسی خودرو در مورد دستکاری عدد کیلومترشمار، تنها ارائه نظر بر اساس تجربه است و نمیتوان به یقین در این باره حکم صادر کرد.
